Jaarrekening2016

Visie
Grondbeleid is geen doel op zichzelf, maar een instrument om het eigen provinciale beleid - zoals neergelegd in diverse beleidsdocumenten - in goed overleg met gemeenten en (al dan niet publiekrechtelijke) instellingen en organisaties mede vorm en inhoud te geven. Voor het verwezenlijken van provinciale beleidsdoelstellingen in het fysieke domein zetten we het grondbeleid faciliterend en actief in.

Kaders
De basis voor het provinciaal (actief) grondbeleid vormt de in 2002 vastgestelde “Nota grondbeleid Provincie Utrecht”, het in 2008 vastgestelde Strategisch grondplan voor taakgebonden aankopen Agenda Vitaal Platteland (AVP), de in 2013 vastgestelde Bestuursovereenkomst Grond en de in 2014 vastgestelde Nota Uitvoering Grondstrategie Realisatie Akkoord van Utrecht.

Faciliterend grondbeleid
Bij faciliterend grondbeleid wordt de verwezenlijking van onze beleidsdoelstellingen zoveel mogelijk overgelaten aan andere partijen, zoals gemeenten en marktpartijen. Bij faciliterend grondbeleid is dus geen sprake van het voeren van eigen grondexploitaties, al dan niet samen met gemeenten. Bij faciliterend grondbeleid hoeft er minder te worden geïnvesteerd en is er dus minder risico.

Actief grondbeleid
Als wij als private partij, alleen of in samenwerkingsverband met één of meerdere gemeenten, zelf grond aankopen om op die grond de gewenste bestemming te realiseren, is er sprake van actief grondbeleid.
Bij het actieve grondbeleid zijn er verschillende categorieën, zoals taakgebonden verwervingen, anticiperende strategische en exploiterende aankopen te onderscheiden. De categorieën staan in oplopende volgorde qua activiteit en risico. Hierna gaan we nader in op het actieve grondbeleid binnen de provincie Utrecht, op de ontwikkelingen in 2016 en op de risico’s en genomen beheersingsmaatregelen.
Bij taakgebonden verwervingen vindt grondaankoop plaats als de noodzaak zich voordoet, bijvoorbeeld in het kader van de aanleg of verbetering van wegen, aanleg van ecoducten of bruggen of bij de realisatie van kunstwerken. Ook is er sprake van taakgebonden (anticiperende) grondaankopen als de provincie gronden aankoopt met een oorspronkelijk agrarische bestemming die na aankoop een nieuwe functie, bijvoorbeeld natuur,
krijgen. Hierbij zijn de risico’s beperkt tot die risico's die gepaard gaan met de normale bedrijfsvoering. De aankopen zijn functioneel voor de aanleg van een weggedeelte of ecoduct of de realisatie van nieuwe natuurgebieden. Eventuele restpercelen worden weer verkocht.
Strategische grondaankopen betreffen de aankoop van zogenaamde ruilgronden. Ruilgronden zijn gronden met een strategische ligging, die in de toekomst mogelijk kunnen worden geruild met gronden die nodig zijn voor het realiseren van provinciaal beleid. Bij strategische grondaankoop is het risico groter dan bij taakgebonden aankoop. Het risico bestaat hierbij dat ruil niet of veel later dan gedacht plaats kan vinden en de waarde van de
grond tussentijds daalt. Ook is er in dat geval langer sprake van een vermogensbeslag.
Er is sprake van exploiterende aankopen, of grondexploitatie, als de provincie alleen of samen met gemeenten of andere partijen gronden aankoopt, zorg draagt voor het bouw- en woonrijp maken en vervolgens de grond uitgeeft aan bijvoorbeeld een aannemingsbedrijf. Zoals uit de crisis op de woningmarkt is gebleken, zijn de risico’s op verlies hierbij veel groter, aangezien ook de investeringen veel groter zijn en deze verminderd kunnen
worden terugverdiend of zelfs geheel verloren kunnen gaan, als de woningmarkt stagneert.

De grondtransactie in het kader van Hart van de Heuvelrug en Vliegbasis Soesterberg worden op het betreffende projectblad toegelicht.

In het kader van met name het Uitvoeringsprogramma Mobiliteitsplan (UMP) worden gronden verworven voor aanleg en verbetering van infrastructuur. De aankopen zijn functioneel voor de aanleg van een weggedeelte of bijvoorbeeld een ecoduct. Eventuele restpercelen worden weer verkocht. Eén en ander verloopt via de bestemmingsreserve Grote Wegenwerken, die is bestemd voor de uitvoering van het Mobiliteitsplan 2014-2028.
Projectgebonden grondaankopen vinden plaats op basis van volledige schadeloosstelling. In die gevallen waarin het niet lukt om met de grondeigenaren overeenstemming te krijgen in het minnelijk traject, wordt gebruik gemaakt van de mogelijkheid om het instrument van onteigening in te zetten.  
De risico’s, die gepaard gaan met de aankopen zijn beperkt tot de risico's die gepaard gaan met de normale bedrijfsvoering.
In 2016 is er voor in totaal  € 154.000 aan grond aangekocht voor een vijftal infrastructurele projecten.

In 2011 heeft de provincie met haar gebiedspartners overeenstemming bereikt over een afgeslankt Natuur Netwerk Nederland in Utrecht (NNN, voorheen Ecologische Hoofdstructuur). Er is afgesproken dat nog 1.506 hectare nieuwe natuur zal worden gerealiseerd door middel van aankoop of functieverandering van (landbouw)gronden. Daarnaast wordt 2.700 hectare reeds verworven/omgevormde natuur ingericht. Tevens wordt de 1.506 ha nog te realiseren NNN ingericht.
Het Rijk heeft de natuuropgave gedecentraliseerd aan de provincies en draagt alleen nog bij aan de realisatie van het  NNN als daarmee internationale verplichtingen worden gediend, te weten doelen in het kader van de Kader Richtlijn Water (KRW), Natura 2000 en Programma Aanpak Stikstof (PAS).
In tabel 1 is opgenomen hoeveel hectare grond binnen het NNN is verworven, dan wel waar functieverandering heeft plaatsgevonden. Ook zijn de hectares opgenomen die zijn ingericht en is het totale grondbezit opgenomen binnen het landelijk gebied, gekoppeld aan de Agenda Vitaal Platteland, inclusief de opgave voor Recreatie om de Stad.

Tabel 1 Indicator: aantal ha. grond in bezit

In 2016 is beperkt grond binnen de categorie 'nog te realiseren natuur' aangekocht of omgevormd.  Er zijn wel veel transacties in voorbereiding, waarvan naar verwachting in 2017 de akten zullen passeren. Het werkelijk gerealiseerde cumulatieve areaal ligt hoger dan het begrote cumulatieve areaal.  Voor een nadere verklaring wordt verwezen naar het programma landelijk gebied, realisatie natuuropgave in deze jaarrekening.
De inrichting van natuurgronden is in 2016 wel flink op stoom gekomen en ligt voor op het begrote cumulatieve areaal. Een nadere toelichting is te vinden in het programma landelijk gebied, realisatie natuuropgave.
De hoeveelheid grond in bezit is verder afgenomen ten opzichte van 2015 tot 1.287 ha. Er is dus per saldo meer verkocht dan gekocht. De begrootte 1.100 ha is daarmee niet gehaald. Het streven is om in 2027 uiteindelijk geen gronden meer in bezit te hebben. De reden om het grondbezit af te bouwen is dat de provincie geen eindbeheerder wil zijn voor de natuurgronden en er ook niet voor gekozen is om een strategische grondvoorraad aan te houden. Bovendien zijn  inkomsten uit grondverkoop nodig om een deel van de nog te realiseren natuuropgave te financieren. De verkooptaakstelling in euro’s, waarover hierna meer, die de gebiedscommissies opgelegd hebben gekregen, is in 2016 ruimschoots gehaald.  

Financieel Instrumentarium
De financiering van de te realiseren internationale doelen vindt grotendeels plaats via het zogenaamde grond-voor-grond-principe. Dat houdt in dat in bezit zijnde gronden worden verkocht waarmee budget wordt vrijgemaakt voor nieuwe aankopen.
Tevens beschikken wij sinds 2009 over een Revolverend Fonds. Dit is bedoeld om de aan- en verkoop of ruiling van gronden op gang te brengen om zodoende onze internationale en provinciale doelen te realiseren.
Om de beheersing van de aan- en verkopen van gronden te versterken is besloten het plafond van het Revolverend Fonds stapsgewijs terug te laten lopen naar nul euro eind 2027 (op dat moment moeten de natuurdoelen zijn gerealiseerd). Het plafond voor het Revolverend Fonds ligt voor 2016 op € 45 mln. Uit onderstaande tabel blijkt dat de taakstelling voor de afbouw van het plafond van het Revolverend fonds ruimschoots is gehaald. In 2016 is voor ruim € 13,5 mln. aan grond uit het Revolverend Fonds verkocht.   

Tabel 2: Verloop Revolverend Fonds

Onder andere om middelen te genereren voor de verwerving/functieverandering en inrichting van nieuwe natuur is een verkooptaakstelling van gronden en opstallen van €28 mln. voor de periode 2014 t/m 2017 geformuleerd. De doelstelling is jaarlijks gronden te verkopen voor een bedrag van €7 mln. In 2014 en 2015 was reeds voor €27,8 mln. verkocht en daarmee was de verkooptaakstelling al bijna gerealiseerd. In 2016 is nog eens voor ruim €10 mln. verkocht. Daarmee is opnieuw meer verkocht dan begroot. Voor 2017 is de begrootte verkooptaakstelling dan ook op €0 gezet. Om in de toekomst het NNN te kunnen realiseren, zullen wel jaarlijks gronden moeten worden verkocht.

In werkelijkheid worden ook  gronden verkocht die niet revolveren. Omdat deze verkopen ook bijdragen aan de verkooptaakstelling van  € 7 mln. per jaar is aanvullend onderstaande tabel opgenomen met het totaal aan verkopen.

Tabel 3: verloop verkooptaakstelling

Boekwaarde van het Rijk overgenomen gronden (voormalige BBL-gronden)
Een deel van de van het Rijk overgenomen gronden is voorgefinancierd uit het Revolverend Fonds en heeft daardoor een boekwaarde. Ook andere gronden en opstallen die zijn voorgefinancierd uit het Revolverend Fonds hebben een boekwaarde. De totale boekwaarde van het Revolverend Fonds is opgenomen onder “Ruilgrond” in tabel 4.

Tabel 4: Boekwaarde bezit gronden in het landelijk gebied

De 774 ha ruilgrond (incl. opstallen) staat nu voor € 24,2 mln. op de balans, dit komt neer op ca. € 31.000 per ha. De gemiddelde grondprijs voor agrarische grond in Utrecht lag in 2016 gemiddeld rond de € 58.000 per ha*⁴. Als alle ruilgronden en opstallen verkocht worden, is de verwachting dat hier meer waarde tegenover staat dan het bedrag dat nu op de balans geactiveerd is. Daar komt nog bij dat de opstallen niet apart geactiveerd zijn en dat ook de NNN en RodS-gronden in beperkte mate opbrengsten met zich meebrengen bij verkoop. Het gaat dan bij NNN om ca. 15% van de agrarische waarde. Bij RodS is de waarde vaak nog iets lager. De opbrengsten die bovenop de geactiveerde waarde worden binnengehaald, zijn nodig voor realisatie van de nieuwe natuur (verwerving, functieverandering en inrichting) in het kader van grond voor grond.

Financiële risico’s bij grondverwerving
Het financiële risico bij grondverwerving voor de inrichting van het landelijk gebied is over het algemeen beperkt, omdat grond relatief waardevast is. Zo uitte het effect van de financiële crisis zich een aantal jaar geleden bijvoorbeeld vooral in een daling in de huizenprijzen en veel minder in de agrarische grondprijzen*⁵.
In 2013 hebben wij de Bestuursovereenkomst Grond met het rijk gesloten. Daarmee hebben wij per 1 januari 2014 het economisch eigendom en daarmee ook de volledige verantwoordelijkheid over het beheer (onderhoud, pacht en uitgifte in gebruik) gekregen van de zogenaamde BBL-oud gronden (gronden verworven voor 2007). Over de zogenaamde BBL-nieuw gronden (verworven na 2007) was dat al het geval. In 2016 is een nieuw digitaal systeem geïmplementeerd, P8, dat het bezit en mutaties daarin registreert en helpt bij het uitgeven van (ruil)gronden in pacht aan agrariërs.

Het Revolverend Fonds kent een risicovoorziening om eventuele risico’s op te vangen, zie tabel 5.

Tabel 5 Risicovoorziening Revolverend Fonds

¹ Het aantal hectare (bron: Voortgangsrapportage Natuur) is op basis van een GIS-analyse die begin 2017 heeft plaatsgevonden bijgesteld naar 537 ha.
² Ook het aantal hectares inrichting (bron: Voortgangsrapportage Natuur) is op basis van een GIS analyse bijgesteld
³ Bron: GIS-bestand Bezit Landelijk Gebied
⁴ Bron: kwartaal 4 – 2016 Agrarische Grondmarkt van Wageningen Economic Research en Kadaster
⁵ Bron: Grondprijsmonitor DLG